31 Mart 2019 Pazar günü yapılacak olan seçim ülkemizde beş yılda bir yapılan yerel seçimlerden birisidir. 2014 yılında yapılan ile 2009 ve hatta öncekileri arasında çok fazla fark yoktur. Anayasamızda “Mahalli İdareler” olarak geçen; belediye, il özel idareleri ve köylerde (Büyükşehirlerde mahalleler) beş yıllığına görev yapacak kişilerin belirlendiği bir seçimdir. Politik mülahazalarda “beka” ile ilişkilendirilse de anayasada ve kanunlarda her şey açık ve nettir. Aksini iddia etmek devletin görevlilerini töhmet altında bırakmak gibi abes bir durumu yol açacaktır. Olası yasal mevzuatın dışına çıkıldığında yapılacak işler devletin ilgili idareleri ve bağımsız mahkemeler açısından bellidir. İddia ve algı çalışmaları politik zeminin gevşekliği ile ilgilidir. Kaldı ki, ülkemizde görev süresi dolmadan görevlerinden alınan/bırakan/bıraktırılan belediye başkanları sürecinin yaşandığı yeni bir mekanizma oluşmuştur. Diğer taraftan seçimlerde aday olacakların adaylıklarını incelemek üzere her ilçede ve ilde İlçe ve İl Seçim Kurulları görev yapacaktır. Onları aşan durumlarda ise Yüksek Seçim Kurulu hazır durumdadır.
Ülkemizde mahalli idare birimlerine seçilebilmek için “adaylık” yöntemi kullanılmaktadır. Adaylık; aday adaylığı ve adaylık şeklinde iki aşamalı bir süreci barındırır. Seçime katılma yeterliliği bulunan siyasi partilerden aday olunabileceği gibi bağımsız aday olmak ta mümkündür. Aday olunacak siyasi partileri denetlemekle görevli Anayasal kurumlar görevlerinin başındadır. Yasal olmayan durumlarda süreç ivedilikle başlatılmaktadır. Kanunların çok hızlı bir şekilde çıkarılıp yürürlüğe girebildiği ülkemizde, siyasi partilerin çoğu (halen, Ak Parti, CHP, MHP, İyi Parti, HDP), bu yerel seçimlerde dâhil olmak, üzere yüklü miktarda seçim yardımları almaktadırlar. Sakıncalı bir durumda seçim yardımına ilişkin baraj çok rahatlıkla yükseltilebilecektir. İki ay sonra yapılacak yerel seçimlerin “beka meselesi” olarak algılanması için neden çaba gösterildiği sorusunun cevabı ise, boş mülahazalar olması bir yana, teknik açıdan bu köşe yazısının konusu hiç değildir.
Bugünlerde hayli gürültülü geçen adaylık süreçleri yapılacak olan seçimlerle ilgili bize ipuçlarını şimdiden vermektedir. Siyasi Partiler Kanunu sorunludur. Partilerin hangi usullerle aday belirleyecekleri partilerin kendisine bırakılmıştır. Bu konuda yazılacak çok ayrıntı olmasına rağmen bu yazıda yer verilmeyecektir. Şehirleri yönetecek kişilerin belirlenmesi süreci sakatlıklarla doludur. Merak edenler geçen hafta gazetemizde yayınlanan “meşruiyet” konulu köşe yazısına ve “Belediye Başkan Adayları için Yeterlilikler Olmalı mı?” başlıklı makaleye (Are There Qualifications Necessary For Candidates of Mayors, Sosyal ve Beşeri Bilimler Çalışmaları, Çizgi Yayınevi, 2018, s.238-244) bakabilir.
30 (Büyükşehir Belediyesi bulunan) ilde Büyükşehir Belediye Başkanı seçilecektir. Seçilen başkanlar ilin tamamına yerel hizmetleri sağlamakla görevlidirler. 5393 Sayılı Belediye Kanunu ve 5216 Sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanununda görev ve yetkiler sıralanmıştır. Büyükşehir belediyelerinin sınırları içinde bulunan ilçe belediyelerinde ilçe belediye başkanları seçilecektir. Görevleri ilçe sınırlarıdır. Ancak aynı zamanda büyükşehir belediye meclisi üyesidir ve büyükşehir ile koordineli çalışmak durumundadır. İlçe belediye meclisi üyesi olanların bir kısmı büyükşehir belediye meclisi üyeliğini de yürütecektir. Doğrudan büyükşehir belediye meclisi üyeliği için seçim yapılmaz. Büyükşehir sınırları içerisinde belde belediyesi olmadığı için belde belediye başkanlığı ve meclis üyeliği yoktur. İlçeye bağlı mahallelerde mahalle muhtarlığı seçimleri yapılacaktır. Büyükşehir olmayan illerde ise il merkezi için il belediye başkanı ve il belediye meclisi üyeleri seçilecektir. Görev alanları il merkezleri ile sınırlıdır. İlçe ve beldelerde de başkanlar ve meclis üyeleri seçimleri yapılacaktır. İlçeye bağlı mahallelerde ve köylerde ise muhtarlık ve aza seçimleri yapılacaktır. Sonuç olarak, sakinleri adına şehirleri/kentleri/köyleri yönetecek/emanet edilecek kişiler seçilecektir. Bir nevi onlara vekâlet verilecektir. Beka düzeyinde olmasada her seçim gibi elbette bu seçimlerde önemlidir. Ehliyet ve liyakate göre adaylar belirlenmeli ve belirlenmiş adaylar arasında buna göre tercih yapılmalıdır. Cep telefonu, televizyon ve bilgisayar alırken ne kadar özellik soruyor ve araştırıyorsanız bu seçimler için de aynı titiz araştırmayı yapmak zorundasınız. Umarım öyle yapıyorsunuzdur. Haftaya tekrar buluşabilmek temennileriyle sağlıklı, huzurlu ve mutlu kalın, hoşcakalın.
Dr. Mesut Koç – 31.01.2019